Szkarlatyna (płonica) u dziecka i dorosłego - objawy, leczenie

Co to jest szkarlatyna?

Szkarlatyna – czy inaczej płonica – to choroba o podłożu bakteryjnym, wywoływana przez niektóre szczepy paciorkowców. Możesz zastanawiać się, czy szkarlatyna jest zaraźliwa. Jest, a dodatkowo niewiele trzeba, aby ją złapać. Bakterie roznoszą chorzy na szkarlatynę lub na anginę, a ryzyko zachorowania wynosi aż 25%. Zarażenie odbywa się przeważnie drogą kropelkową oraz przez kontakt z przedmiotami lub pokarmem np. przygotowanym przez nosiciela.

Płonica występuje przede wszystkim u dzieci. Pojawia się zazwyczaj w wieku przedszkolnym, a dodatkowo w okresie jesienno-zimowym, kiedy to najmłodszym spada odporność.

Szkarlatyna u niemowlaka na szczęście nie ma szans się rozwinąć. Niemowlaki do 6. miesiąca życia posiadają odporność bierną dzięki przeciwciałom przekazanym przez matkę w okresie ciąży.

Co zaś ze szkarlatyną u dorosłego? Czy szkarlatyna jest zaraźliwa dla dorosłych? Jak najbardziej, choć chorują oni znacznie rzadziej niż dzieci. Zachorowanie na szkarlatynę w dzieciństwie nie daje odporności w dorosłym życiu – można na nią zachorować nawet trzy razy w ciągu całego życia.

Objawy szkarlatyny

Objawy szkarlatyny u dzieci i dorosłych nieznacznie się od siebie różnią. Na co trzeba zwrócić uwagę?

Szkarlatyna u dziecka – objawy

Jak rozpoznać szkarlatynę u dzieci? Szkarlatyna u dzieci pierwsze objawy daje stosunkowo szybko (okres wylęgania się bakterii jest krótki i wynosi od 12 godzin do 4 dni). Dolegliwości pojawiają się nagle. Są to przede wszystkim silny ból gardła oraz ból podczas przełykania. Towarzyszy im gorączka (powyżej 38 stopni C), ból głowy, często też silny ból brzucha, nudności i wymioty, zapalenie migdałków oraz powiększone, bolesne węzły chłonne szyi. Dziecko czuje się osłabione, skarży się na złe samopoczucie. Co istotne, najczęściej nie ma kataru ani nie kaszle.

O zachorowaniu na płonicę świadczy m.in. wygląd gardła – jest szkarłatne, wręcz „płonące”. Jak jeszcze objawia się szkarlatyna? Język dziecka pokrywa się białym nalotem, słabszym na brzegach. Używa się wręcz terminu „szkarlatyna na języku” – po kilku dniach język przybiera czerwony kolor, brodawki stają się uwydatnione, można zaobserwować też wybroczyny na podniebieniu.

Po 12-36 godzinach od zakażenia pojawia się wysypka. Nasilenie wysypki zależy od wrażliwości organizmu na toksyny wywołane przez dany szczep paciorkowców. Przeważnie występują plamki, jak po uderzeniu drobną, ale ostrą szczoteczką. Są zlokalizowane na całym ciele, szczególnie w obszarze pachy, pachwin i pośladków. Skóra staje się chropowata w dotyku, szorstka. Objawy mogą się nasilić – wtedy skóra przybiera intensywny, czerwony kolor. Na twarzy pojawia się rumień, który jednak omija trójkąt pomiędzy fałdami nosa i brody. Wysypka i rumień w szkarlatynie ustępują po kilku godzinach lub maksymalnie po kilku dniach.

Kolejnym objawem płonicy jest łuszczenie się skóry, w kolejności od twarzy (po ok. 7 dniach), przez tułów (po 2 tygodniach), po dłonie i stopy (po 3 tygodniach). Często dopiero złuszczanie naskórka pozwala wstecz zdiagnozować płonicę.

Szkarlatyna u dorosłego – objawy

Płonica u dorosłych ma cięższy przebieg niż szkarlatyna u dzieci. Może pojawić się tylko część symptomów, poza tym mogą wystąpić jednocześnie lub w opisanej kolejności. Oprócz wymienionych objawów - jak ból gardła, ból głowy, nudności itd. - w przypadku dorosłego występuje także bardzo wysoka gorączka, nawet ok. 40 stopni. Poza tym wykwity spowodowane przez wysypkę mają niejednokrotnie wypukły kształt, przez co płonica bywa mylona z alergią.

Diagnozowanie szkarlatyny

Lekarz diagnozuje płonicę na podstawie badania fizykalnego oraz wywiadu z pacjentem. Ponadto pobierany jest wymaz z gardła. Wykryć paciorkowce można przez szybkie testy płytkowe.
Alarmujące mogą być też wyniki badań laboratoryjnych krwi. Obserwuje się podwyższoną liczbę leukocytów, podwyższone białko C-reaktywne (CRP) oraz odczyn Biernackiego (OB).

Leczenie szkarlatyny

To choroba o podłożu bakteryjnym, w związku z tym leczenie szkarlatyny polega przede wszystkim na przyjmowaniu antybiotyku (najczęściej zawierającego penicylinę; przez 10 dni) oraz leków obniżających temperaturę. Oprócz tego stosuje się tabletki do ssania o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Z zasady leczenie szpitalne nie jest konieczne – hospitalizowani są pacjenci, u których przebieg choroby jest poważniejszy lub mają powikłania.

Poza tym należy zadbać o nawodnienie pacjenta, a także o odpowiednią dietę. Powinna być to dieta lekko- i łatwostrawna, bogata w białko. Unikajmy produktów przetworzonych, słonych przekąsek, słodyczy, gotowych posiłków typu fast-food itd.

Co ważne, nie można przerywać leczenia i antybiotykoterapii w momencie, kiedy objawy szkarlatyny ustąpią. Bakterie mogą przetrwać w organizmie chorego, wskutek czego stanie się on nosicielem choroby.

Powikłania po szkarlatynie

Warto mieć na uwadze, że nawet leczona płonica czasami daje powikłania. Klasyfikuje się je następująco:

• powikłania ropne – występują na początkowym etapie zachorowania, są to przede wszystkim ropne zapalenie węzłów chłonnych, zapalenie ucha środkowego, zatok przynosowych oraz ropień okołogardłowy;
• powikłania immunologiczne – pojawiają się na późnym etapie choroby i głównie u małych pacjentów, są to m.in. gorączka reumatyczna oraz ostre kłębuszkowe zapalenie nerek;
• bardzo rzadko dochodzi do rozwoju zapalenia płuc lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak uniknąć zachorowania na płonicę? Zapobieganie

Jeżeli chcemy zmniejszyć ryzyko zachorowania, powinniśmy unikać kontaktu z chorymi. Kluczowa jest izolacja pacjentów – powinni być izolowani przez dobę od rozpoczęcia antybiotykoterapii.

Płonica rozprzestrzenia się drogą kropelkową, w związku z czym należy przestrzegać podstawowych zasad higieny: często myć ręce i nie korzystać z przedmiotów użytkowanych przez osobę zarażoną. Poza tym chorzy powinni zachować szczególną ostrożność w pobliżu żywności i np. bezwzględnie nie dzielić się posiłkiem.

Szkarlatyna a szczepienie

Niestety nie można uodpornić się na tę choroby. Nie istnieje skuteczna szczepionka na szkarlatynę, choć naukowcy pracują nad nią od lat.

Błędne rozpoznanie, bagatelizowanie choroby i odwlekanie leczenia może mieć poważne konsekwencje, jak sepsa czy zapalenie mięśnia sercowego, a w następstwie nawet zgon. Śmiertelność w nieleczonej płonicy wynosi od 15 do 20%. Wczesna diagnoza często ratuje pacjentowi życie.